फ्रॅन्केस्टाईन टु बेनेडिक्ट व्हाया शेरलॉक

'फ्रॅन्केस्टाईन'चा प्रयोग 'एनसीपीए'मधे आहे एवढी बातमीच फक्त सायलीनं दाखवली. मग 'बेनेडिक्ट आत्त्त्त्ता मुंबईत आहे-याच शहरातली हवा घेऊन श्वासोच्छ्वास करतोय-माय गॉड'पासून 'एनसीपीए'मधे फोन करून 'आर यू शुअर बेनेडिक्ट कंबरबाच इज अ‍ॅक्टिंग इन दॅट?' अशी सावध विचारणा करून आनंदानं बेशुद्ध पडण्याच्या टकमकावर पोचेपर्यंत - पहिला टप्पा.

मग 'निदान तिकिटं मिळेस्तोवर तरी कल्पनाविस्तार नको, महाग पडतं' असं स्वत:ला बजावण्याची पराकाष्ठा करूनही 'खरा-खरा बेनेडिक्ट-निदान सही-नाही, फोटो नकोच,फक्त सही'वर वारंवार जाऊन पोचणारा मेंदू, 'येणार का?' म्हणत मोजक्या लोकांना दिलेली बातमी नि थरथरत्या हातांनी काढलेली तिकिटं - दुसरा टप्पा.

सरतेशेवटी नाटकाच्या सिनॉप्सिसमधे दिसलेली 'लाइव्ह ब्रॉडकास्ट - स्क्रीनिंग - कोलॅबरेशन विथ नॅशनल थिएटर' ही अक्षरं वाचून पोटातली फुलपाखरं एकदम गपगार नि एकदम कसंतरीच वाटायला लागलेलं. नि तरी नाटकाच्या 'ब्रॉडकास्ट'बद्दलही 'बेनेडिक्टचं नाटक आहे, स्क्रीनिंग तर स्क्रीनिंग'ची खुशी संपायला काय तयार नाहीच.

इतके सगळे झोके घेत घेत, शेरलॉक नि पर्यायानं बेनेडिक्टबद्दलच्या माझ्या तीव्र भावनांना आणि माझ्या फसगतीला हसणार्‍या दुष्ट मित्रांसोबत वरकरणी हसत,नाटकाला जाऊन बसले, तेव्हा 'ब्रिटीश इंग्लिश. तेही सबटायटल्सशिवाय. एक अक्षरही कळलं नाही, तर करायचं काय?' अशी फडफडती भीती तेवढी माझ्या पोटात उरलेली.

मग बेनेडिक्ट-फ्रॅन्केस्टाईन-बेनेडिक्ट-शेरलॉक-फ्रॅन्केस्टाईन या रसायनानं मला गिळलं.

***

निव्वळ आकर्षक नर म्हणून नटांना पाहण्याच्या वेळा काही कमी नसतात. त्यातही एक विलक्षण दिलखेचक आनंद असतो.

पण त्या नटानं आपल्याला खूप जवळची वाटेल अशी व्यक्तिरेखा गुंतागुंतीचं-बाSSरीक-तपशिलवार काम करून नि तरी तपशिलांच्या पलीकडे जाऊन रंगवली, की आपल्या लेखी 'नर' या संकल्पनेत मावत नाही नट. कितीही अलोट गर्दी असली तरी आपल्या जवळचा एखादा चेहरा आपण त्या गर्दीत अचूक हुडकावा नि त्याच्या निसटत्या हालचालींचा धागा मनोमन घट्ट पकडून त्याचा मागोवा घेत राहावं, तसं वाटायला लागतं. काहीतरी जोडलं गेल्यासारखं.

हेही ठीक. आनंदाचं. पण बरेचदा सहजी मिळून जाणारं. सहजी विरूनही जाणारं.

पण काही - फक्त काहीच - चेहरे निरनिराळ्या वेळी, निरनिराळ्या गर्दीत पुन्हा पुन्हा भेटत नजर खेचून घेत राहतात.

साता समुद्रापार नेणारी सिनेमाची ताकद, उसासे टाकणार्‍या वा आरोळ्या ठोकणार्‍या मुली, अजून जास्त-अजून जास्त पैसा गुंतवणार्‍या मोठमोठ्या बॅनर्सची मोठमोठी आमिषं... हे सगळं ओलांडल्यावरही असे चेहरे नाटकाच्या तंबूत भेटतात, तेव्हा परिचयाचा उंबरा ओलांडून अगदी असे - घरा-अंगणात आल्यासारखे भासतात. तिथे असतो हजारो डोळ्यांसमोर सगळी वस्त्रं फेडून नागवं - एकटं उभं करणारा प्रकाशाचा प्रखर झोत. अपेक्षांनी भारलेली काळोखी शांतता. आणि परंपरेतून रक्तात वाहत आलेली, आपल्याच शरीरा-मनाचा अवयव होऊन बसलेली भाषा. बस्स.

मग नट साध्य होतो नि साधनही.

या पायरीवरच्या नटाकडे प्रेमभरानं न पाहणं कसं शक्य आहे?

***

मी तसा प्रयत्नही केला नाही.

शरीराच्या अवयवांत सुसूत्रता नसल्यामुळे खुरडणारा-धडपडणारा-पुन्हा पुन्हा पडणारा करुण राक्षस बघताना; निसर्गाशी असलेलं त्याचं आदिम नातं पाहताना; त्याच्या हातापायांत भरत जाणारी ताकद, जिभेवर चढत जाणारी भाषा, कोर्‍या नजरेत आडवातिडवा उगवत जाणारा लालबुंद कडवट द्वेष नि चेहर्‍यावर उमटून जाणारी एकटेपणाची वेदना बघताना पुन्हा पुन्हा गलबलून येत राहिलं.

'मी जन्म मागितला नव्हता. पण तो मला मिळाला आहे. आता शेवटच्या श्वासापर्यंत जगण्यासाठी झगडणं भाग आहे' असं म्हणत राक्षसातून उमलणारा तत्त्ववेत्ता बघताना मी 'फ्रॅन्केस्टाईन'ला दाद देत राहिले, पण म्हणून शेरलॉक पुसला गेला नाही आणि त्या दोघांच्याही चेहर्‍यामागचा बेनेडिक्टही नाही.

अनपेक्षित ठिकाणाहून मिळालेले ओलसर शब्द ऐकून चकित होणारा राक्षस साकारताना, बेनेडिक्टला 'व्हॉट डू पीपल से? - पिस ऑफ'ची किती मदत झाली असेल - कितींदा आठवण येत असेल, इतक्या जवळची दोन माणसं हाडामांसातून जिवंत करताना त्याला सौमित्रच्या 'हरिलाल'सारखी एखादी कविता सुचत असेल का, मग तो काय करत असेल... असे अनेक प्रश्न पडले.

नाटक संपल्यावर एकदा अभिवादन करूनही प्रेक्षकांची अनावर दाद थांबेना, तेव्हा बेनेडिक्ट नि जॉनी मिलर पुन्हा एकदा अभिवादन करायला बाहेर आले. तेव्हा त्यांच्या नजरेतली कृतकृत्यता बघताना आपल्याच नशिबाचा हेवा वाटत राहिला.

***

नि तरी - 'हात्तेरेकी! नाटकाचं प्रक्षेपण? म्हंजे खरा बेनेडिक्ट कंबरबाच नव्हताच? मग काय बघायला गेली होतीस तू?' या प्रश्नाला नेमकं काय उत्तर द्यायचं ते मी अजून ठरवतेच आहे.